Geronimo

ผู้นำชาวอาปาเช่ (Apache) ในการรบกับเม็กซิโกและสหรัฐอเมริกา

เจโรนิโม่ ชื่อจริงตามท้องถิ่นคือโกยาเล่ (Goyaale, Goyatlaya, Goyatlay) เกิดในวันที่ 16 มิถุนายน 1829  ที่ No-doyohn, Arizona

เกิดในหมู่บ้านของชาวเผ่าเบดอนโกฮี (Be-don-ko-he) หมู่บ้านที่โกยาเล่เกิดนั้นอาศัยอยู่ในหุบเขาต้นแม่น้ำกิล่า (Gila River) บริเวณรัฐนิวเม็กโกในปัจจุบัน แต่ ณ. เวลานั้นดินแดนถูกอ้างกรรมสิทธิโดยเม็กซิโก

พ่อของโกยาเล่ ชื่อตาคิชิม (Takishim) และแม่ชื่อจัวน่า (Juana) ชื่อ โกยาเล่ หมายความว่า คนที่หาว พ่อของเขาตั้งตามลักษณะของเขาที่ดูอ่อนแอ และหาวบ่อยๆ ตอนยังเด็ก , โกยาเล่เป็นลูกคนที่สี่ในพี่น้องแปดคน  ซึ่งเป็นชายและหญิงอย่างละครึ่ง ตอนเด็กแม่ของเขาเป็นคนสอนความรู้ต่างๆ ให้ พวกเขาบูชาเทพชื่อยูเซน (Usen) มีการทำการเกษตรปลูกข้าวโพด ถั่ว ฝักทองและเมลอนตามฤดูกาล แต่ว่าไม่มีการเลี้ยงสัตว์ นอกจากม้าและหมาที่เอาไว้ใช้งาน พวกเขาไม่ปลูกยาสูบ แต่ว่าเก็บยาสูบที่ขึ้นในธรรมชาติ ซึ่งทั้งผู้ชายและผู้หญิงต่างก็สูบยาสูบ แต่เด็กจะไม่ได้รับอนุญาตให้สูบยาได้จนกว่าจะสามารถล่าสัตว์ได้ 

 พี่น้องสองคนของโกยาเล่ชื่อ โปริโค่ (Porico) และนาห์ดาเซ (Nah-da-ste) ภายหลังถูกจับขังในคุกพร้อมกับโกยาเล่ด้วย

  

อาปาเช่ (Chiricahua Apache) นั้นแบ่งออกเป็นหกเผ่า คือ 

• Che-hen-ne (Ojo Caliente) ทางตะวันออก *โดยใช้ที่ตั้งของเผ่าเบดอนโกฮีเป็นศูนย์กลาง
• White Mountain  ข้างๆของ White Mountain มีกลุ่มชาวอินเดียนชื่อเผ่า Navajo แต่ไม่ได้จัดเป็นอาปาเช่
• Chi-e-a-hen อยู่ทางตะวันตก
• Cho-kon-en (Chiricahua) ทางใต้
• Ned-hi ทางตะวันตกเฉียงใต้ 

1837 พ่อและแม่ของเขาเสียชีวิต เพราะเป็นหนึ่งในกลุ่มชาวอาเปเช่ที่ถูกพวกผิวขาวหลอกเชิญไปงานเลี้ยงแล้วสังหารหมู่ ตอนนั้นมีกฏหมายออกมาในปี 1837 ให้ค่าตอบแทนแก่ศรีษะของชาวอาปาเช่ 25-100 เหรียญ ตามแต่ความสำคัญของแต่ละศพ หลังจากนั้นโกยาล่าและพี่น้องจึงถูกหัวหน้าเผ่า ชื่อแมนกาส โคโรลาดาส (Mangas Coloradas) กับภรรยาของเขารับไปอุปการะ

1848 เมื่ออายุ 17 ปีโกยาเล่ แต่งงานกับอโลเป่ (Alope) พวกเขามีลูกด้วยกันสามคน

1858 6 มีนาคม (Massacre at Kas-Ki-Yeh) , ทหารเม็กซิโกกว่าสี่ร้อยนายนำโดยนายพลโจเซ่ คาร์ราสโก้ (José Maria Carrasco, Colonel) สังกัดรัฐโซโนร่า (State of Sonora)  โจมตีแคมป์ของอาปาเช่ ซึ่งตั้งแคมป์กันอยู่บริเวณชานเมืองจาโนส (Janos) ซึ่งพวกอาเปเช่เรียกบริเวณดังกล่าวว่าคาสคีเยห์ (Kas-Ki-yeh)  ซึ่งในขณะนั้นผู้ชายในเผ่าเดินทางเข้าไปในเมืองเพื่อค้าขาย ทำให้ผู้หญิงและเด็กถูกฆ่าตาย รวมถึงภรรยา ลูกและแม่บุญธรรมของโกยาเล่ด้วย 

หลังจากนั้นแมนกาส ซึ่งเป็นหัวหน้าเผ่าได้ส่งโกยาเล่ไปเจรจากับเผ่าโชโคนเอน( Chokonen) ซึ่งหัวหน้าเผ่าชื่อโชไชส์ (Chochise)  เพื่อให้ร่วมมือกันแก้แค้นทหารเม็กซิโก และเกิดการรบกับเม็กซิโกครั้งแรกบริเวณเมืองโซโนร่า (Sonora) บริเวณรัฐแคลิฟอร์เนียปัจจุบัน

 ช่วงเวลาที่โกยาเล่แก้แค้นทหารเม็กซิโกนี้เองที่เขาเริ่มถูกเรียกว่าเจโรนิโม่ ที่มาของชื่อนั้นไม่เป็นที่รู้จัก แต่สันนิษฐานกันต่อๆ มา บ้างว่าเป็นเพราะทหารเม็กซิโกออกเสียงผิด หรือบ้างบอกว่าเป็นชื่อของนักบุญเจโรม (St. Jerome) 

หลังกานโชไซส์ เสียชีวิต ลูกชายของเขาชื่อไนเช (Naiche) ได้ขึ้นเป็นหัวหน้าเผ่าโชโคนเอนสืบมา และไนเชเป็นเหมือนแม่ทัพของโกยาเล่ในการนำกำลังรบกับเม็กซิโก

1918 เพรสคอตต์ บุช (Prescott Bush) ปู่ของอดีตประธานาธิบดี จอร์จ บุช (George W. Bush) สมาชิกของสมาคมลับ Skull and Bones ขุดหลุมศพและขโมยโครงกระดูกของโกยาเล่ไป 

โกยาเล่ มีภรรยา 8 คน 

1. Alope
2. Chee-hash-kish และมีลูกด้วยกันอีกสองคนชื่อ แชปโป (Chappo) และ โดห์นเซย์ (Dohn-say) 
3. Nana-tha-thtith มีลูกด้วยกันหนึ่งคน 
4. Zi-yeh
5. She-gha
6. Shatsha-she
7. Ih-tedda
8. Azul เป็นภรรยาคนสุดท้าย

ลูกของโกยาเล่ 4 คนถูกเม็กซิโกฆ่าตาย และอีก 4 คนถูกทหารอเมริกันฆ่าตาย